Gönül

Ben de Yunus Emre gibi, gönlü her şeyden üstün tutuyorum. Gönül kalp gibi değil; kalbimizde her türlü her şey barınabilir ama; gönüllerimizde asla kötüler ve kötülükler barınamaz, yer bulamaz. Gönül, tüm güzelliklerin ve iyiliklerin evi ve yuvasıdır. Gönül çok başka bir şey. Gönül üzerine yaptığım bir araştırma sonucu elde ettiğim bilgileri sizinle paylaşmak istiyorum. Biraz uzun oldu ama, umarım okumaya değer. 

"...Türkçenin anlam dünyasında özel değer yüklenen bir gösterge olan gönül, türkülerde, hikmetlerde, dualarda, şiirlerde, romanlarda, öykülerde kısacası sözün dünyasında her alanda, her söylemde sıkça kullanılmıştır. Bu bakımdan gönül, Türkçenin olduğu her yerde var olan bir gösterge niteliği taşımaktadır. Kavram alanına bakıldığında, gönül sözcüğünün Türkçede duygusal kavramlaştırmaya en uygun sözcüklerin başında geldiği, en çok duygu değeri taşıyan bağdaştırma ve birleşik fiillerin bu sözcükle oluşturulduğu sonucuna ulaşılmaktadır:

Gönül almak, gönül vermek, gönül görmek, gönül kırmak, gönül eylemek, gönül yapmak, gönül avutmak, gönülden geçmek, gönüllü olmak, gönül bağlamak, gönül çekmek, gönül dağlamak, gönül yıkmak, gönlü bulanmak, gönül yakmak, gönül eğlendirmek, gönül çalmak, gönlü tutulmak, gönlünü kaptırmak, gönlü elvermemek, gönül aldatmak, gönül koymak…

Gönül dağı, gönül bağı, gönül yarası, gönül sızısı, gönül avcısı, gönül bahçesi, gönül oyunu, gönül hikâyesi, gönül sesi, gönül gözü, gönül sözü, gönül dolusu, gönül temizliği, gönül rızası, gönül dostu, alçak gönüllü, gönül davası, gönül işi, gönül uğraşı, gönül borcu, gönül sayfası, gönül defteri, gönül kitabı, gönül hırsızı, gönül çelen, gönül dili, gönül ülkesi, gönül şehri, gönül mülkü, gönüllerin sultanı, gönüllerin şahı, gönül salıncağı, gönül dostu, gönül adamı, gönül hoşluğu, gönül boşluğu, gönül deryası…

Türkçede yüz yılların tecrübeleri, gönülle söze dökülmüş ve gönül sözcüğü birçok atasözünde kullanılmıştır: Gönül seven, güzel olur, Gönül, umduğu yere küser, Gözden düşen, gönülden de düşer, Her gönülde bir aslan yatar, Gönül, ferman dinlemez, Göz görmeyince gönül katlanır, Gözden ırak, gönülden de ırak gibi. Bütün bu kullanımlar göstermektedir ki Türk insanı, evreni diliyle biçimlendirirken onu tanımlamayı gözüyle, kavramlaştırmayı ise gönlüyle gerçekleştirmiştir. Ayrıca gönül sözcüğünün Türkçede yabancılaşma eğilimini karşılayan bir benliğinin olduğu da görülmektedir. Gönül, Türkçenin tarihi boyunca zaman zaman görülen sözcükte yabancılaşma eğilimine her dönemde karşı bir duruş gerçekleştirmiş ve varlığını güçlü bir şekilde devam ettirmiştir.

Göstergeler, sadece dış dünyadaki nesneleri, olguları değil, insanın duygu/düşün dünyasındaki yani iç dünyasındaki kavramları da işaretler. Dilin dünyası, insanı kuşatan bu iç ve dış dünyanın adlandırılması/anlamlandırılmasıyla gerçekleşir. Birey, sadece maddi olanı yani gözüyle gördüğünü değil, hissettiğini de yani gönül gözüyle gördüğünü de adlandırır. Türkçenin/Türklerin duygu/düşün dünyasının dışa vurumu olarak karşımıza çıkan gönülle ilgili bütün bu söz varlığı, gönül sözcüğünün kavram alanının genişliğiyle yani ona yüklenen değerle ilintilidir. Denilebilir ki Türkçe, var olduğu günden bugüne sözün sınırsız dünyasında bir gönül deryasına dönüşmüştür. Kullanım değeri gitgide artan bir gösterge niteliği taşıyan gönül sözcüğüne ait kullanım alanının genişliği, Türkçenin gönül dünyasının zenginliği ile açıklanabilir. ..."

Kaynak: Arzu Şeyda Güven, Dergipark